BİZİM RUMLAR
1923 yılından önce Aliağa’da Rumlar oturuyordu. Rumlar; Anadolu’da oturan Doğu Ortodoks Kilisesi inancına bağlı insanlardır. Anadolu’daki Rumlar, MS. 6–7. yüzyıla kadar Latince, daha sonra Helence konuşan halktır. Mübadele adı verilen büyük göçten önce Aliağa’da yaşamakta olan Rumlar Yunanlı değildir. Yerli Anadolu halkı ile batıdan gelen eski Yunancayı konuşan grupların karışmasından meydana gelmişlerdi. 19. yüzyıl sonlarında yakın çevre köy ve kasabaları ile Ege Adalarından gelenlerle birlikte Aliağa’da köy oluşturdular. “Rum-iyan Çiftliki Aliağa’da” Baltazzi’lerin konağı çevresinde kümelendiler.
Osmanlı Devleti 1844–1845 yıllarında halktan vergi almak için toprağı işleyen veya esnaflık yapanlarla diğer hizmet işlerinde görevli kimselerin isimlerini deftere yazdırdı. O yıllarda bazı kişiler Aliağaçiftliği’nde otursa da Güzelhisar kazası topraklarında rençperlik yaptıkları için vergi yönüyle Güzelhisar kazası defterinde yazılmışlardı. Aliağaçiftliği, Arapçiftliği köylerinde oturan Ortodoks Hıristiyanlar, Müslümanlarla olan beraberliklerinde şiveleri farklı da olsa Türkçe konuşurlardı.
Vergi Defterinde Kayıtlı Bazı Ortodoks Rumlar:
Adı soyadı (Baba adıyla birlikte) Tanımı (Özelliği) İşlediği Toprak alanı
____________________________ _______________________ _________________ 1 Panakoli Veledi Nezdin Uzun boylu kara bıyıklı 28 Dönüm
2.Mescil Veledi İzberiye Uzun boylu taze bıyıklı 20 “-
3.İsperer Veledi Yorgaki Uzun boylu kumral bıyıklı 22 “
4.Yani Veledi Dimitri Uzun boylu taze bıyıklı 20 “
5.Salgo Veledi Yorgaki 11 Dönüm
6.Yani Veledi Mescil Uzun boylu taze bıyıklı 20 Dönüm
7.Yorgaki Veledi Kostantin Uzun boylu taze bıyıklı 21 “
8. Mescilli Veledi Kostantin Sab. 15 “
9.Kostantin Veledi Yorgi Uzun boylu taze bıyıklı 18 “
10.Pankudul Veledi Panayot Uzun boylu taze bıyıklı 16 “
11.Yani Veledi Tenzegil Uzun boylu kara bıyıklı 40 “
12.Mescil Veledi Marko Uzun boylu kara bıyıklı 30 “
13.Yorgi Veledi Mescil Uzun boylu sarı bıyıklı 45 “
14.Atanaş Veledi Panako Uzun boylu kumral bıyıklı 51 “
15.Apostol Veledi Yorgi Uzun boylu, Sab… 16 “
16.Apostol Veledi Panayot Uzun boylu kara bıyıklı 20 “
Bu listede gösterilen kişilerin öndeki baba ismidir. Veledi (oğlu) anlamındadır. O yıllarda Osmanlı Devletinde fotoğraf yoktur. Kişileri tanımlamak için görünüşleri (boy, bos yüz ) özellik olarak belirtilmiştir.
Anadolu’ya Batı Romalı ( Bizans) anlamında Diyar-ı Rum denirdi. Rumların oturduğu topraklar anlamındadır. 1071 yılından sonra güneşin doğduğu ülke manasında Anatoli (Anadolu ) olarak söylendi. Burası bin yıldır da Türklerin yurdudur.
Anadolu halkı; Hitit, Frigya, Lidya, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Devletinde yaşayan halklardan meydana gelmiştir. Göçebe Türkmenler de yaylalarda ve otlaklarda gezerek, hayvan otlatarak hayatiyetlerini sürdürürdü. Anadolu’ya ne ad verilirse verisin, 16.yüzyılda gayrimüslimlerin genel nüfusa oranı, %8–10 civarında idi. Bu oran 19. yüzyıl sonu istatistiklerine göre ise, %9 idi. Yirminci yüzyıl başlarında adalardan Batı Anadolu’ya doğru göçler yaşandığı bilinmektedir. Sayılar bir miktar arttı. 147 no.lu maliye defterlerinde bugünkü Aliağa topraklarında Uzunburun Çiftliğinde ve Yenifoça yolundaki arazilerde yaşayan birkaç Rum vatandaşın ismi görülse de yazılar silinmiş olduğu için tam olarak okunamadı.
Balkan Savaşı öncesi, Anadolu’daki Türk ve Rumların geçimleri gayet iyi idi. Tarla komşusuydular. Doğum, ölüm, düğün ve bayramlarda birbirlerinin üzüntü ve sevinçlerine katılıyorlardı. Aliağa Çiftliğinde her mevsim oturanlar ise Rum’du. Türkler Güzelhisar’dan Helvacı’dan ve benzer yerlerden gelip, yalnız iş mevsiminde kalıyorlardı. Avrupa’da azınlıkları ayrı mahallelerde oturttukları tarihlerde yazılıdır. Türkiye’de ise ayrı veya karma oturmak orada yaşayanların isteğine bağlıydı. Güzelhisar Kazasının Balaban Mahallesinde oturan birkaç hane Rum yaşadığı kayıtlarda geçmektedir. Aynı topraklarda yaz mevsiminde çardaklarda yaşayan Rum ve Türk kadınları birbirlerine yemek ikram ederlerdi. Küçük Türk ve Rum çocuklar birlikte oyunlar oynardı. Sadece komşu olmakla kalmamış birbirlerine borç da verdikleri olmuştur. Rumların, Türklerin arazilerinde ortakçı olarak iş yaptıkları da kulaktan kulağa anlatılması, günümüze dek gelmiştir. Bu güzel komşuluk 1914 yılı sonrası yavaş yavaş bozulmuş. 1919 yılı Mayıs ayından sonra Yunan jandarması Aliağaçiftliği’nde karakol kurunca, bazı Rumların şımarıklık yaptıkları görülmüştür. Fakat iki tarafın büyükleri araya girerek birçok olayı önlemeye çalışmıştır.
Türkler 1356 yılından sonra günümüz Türkiye’sinin Avrupa yakasına göç etmişlerdi. Balkanlarda oturdukları topraklara da Rumeli adını vermişler. 1877 yılından sonra Anadolu topraklarına doğru tersine göç başladı. Balkan savaşından sonra ise Rumeli topraklarında oturan Türklere rahat yüzü gösterilmedi. Türklerin büyük bir kısmı göçe zorlandı. Türklerden büyük bir grup 1912- 1920 yılları arasında deniz veya kara yoluyla Balkan ülkelerinde oturduğu ata topraklarını üzülerek terk ettiler. Kaçarak Anadolu topraklarına sığındılar Bir kısmı da dede-baba topraklarında kaldı. 30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan Lozan’a ek protokole göre; Anadolulu Ortodoks Hıristiyanlar Yunanistan’a orada kalan Müslümanlar Türkiye’ye göç ettirildi. Bu kolay olmadı. Elde yeterli gemi de yoktu. “Mübadele” adı verilen yazılı sözleşmenin olabilirliği, ancak1924 yılı Mayıs ayından sonra uygulamaya kondu. Aliağa’ya gelen Türkler uzun uğraşlardan sonra yeni yurtlarını bayındır hale getirmek için gayret ettiler. Cumhuriyetin ellinci yılından üç- beş yıl önce Aliağa beldesinde sanayi yatırımları başladı.
Yukarıda sözünü ettiğimiz protokolün bağlı olduğu maddeler Lozan Antlaşmasına eklenmiştir. Lozan’da 24 Temmuz 1923 tarihinde Türkiye’nin siyasal, kültürel ve ekonomik bağımsızlığı tüm dünya ülkelerince kabul edilmiştir.
Yıl dönümünde tarihten bir yaprak araladığımı sanırım. Okuyanlara, selam olsun
Cevat YILDIRIM
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.